Igor Stravinsky, nog even hot als 50 jaar terugKunst & Cultuur

Igor Fjodorovitsj Stravinsky werd geboren op 17 juni 1882 in Lomonosov, het toenmalige Oranienbaum. Een stad in het noordoosten van Rusland. Hij groeide op in een welgestelde familie. Zijn vader Fjodor was een bekende operazanger en van adellijke Poolse komaf, zijn moeder Anna pianiste. Toen Stravinsky negen jaar was, kreeg hij zijn eerste pianolessen van de Leokadija Kasjperova, leerlinge van de grote pianovirtuoos Anton Rubinstein. Stravinsky maakte zo’n vorderingen dat hij als snel de klassiekers in de vingers had. Toch mocht hij ondanks zijn duidelijke muzikale aanleg, geen hogere muziekopleiding beginnen. Stravinsky begon, weinig enthousiast, aan de studie strafrecht en rechtsfilosofie. Het lot heeft zo zijn wegen, want tijdens zijn studie ontmoette Stravinsky de Russische componist Rimski-Korsakov, de vader van een studiegenoot. Die spoorde hem aan om privélessen bij hem te nemen. Zo kreeg Stravinsky zes jaar lang, twee keer per week les van de componist.

“Ce n'est pas le sacre du printemps, mais le massacre du tympan

In 1909 ontmoette Stravinsky, de artistieke leider van de Russische balletgroep Ballets Russes, Serge Diaghilev. Die was aanwezig op een uitvoering van Stravinsky’s Scherzo Fantastique en Feu d'Artifice. Laaiend enthousiast vroeg Diaghilev Stravinsky om voor het seizoen van 1910 muziek te componeren op het Russische sprookje De Vuurvogel. In Parijs leerde de componist ook andere belangrijke kunstenaars kennen. Componisten zoals Claude Debussy, Erik Satie en Manuel de Falla. Maar ook de actrice Sarah Berhardt en auteurs zoals Marcel Proust, Paul Morand en Paul Claudel.

Drie jaar later volgde de opdracht van Diaghilev die leidde tot Le Sacre Du Printemps. Tijdens de première in Parijs botste dit vernieuwende stuk in combinatie met de moderne choreografie van Vatslav Nijinsky op zoveel kritiek dat voor- en tegenstanders zelfs met elkaar op de vuist gingen.

Ook Maurice Ravel was aanwezig op de première in Parijs. Hij schreef in een brief naar een vriend dat die absoluut moest gaan luisteren. Ravel zag meteen het belang in van dit stuk voor de muziekgeschiedenis. Zelf nam hij trouwens van harte deel aan de rellen tijdens de première. Toen hij aan een buurvrouw aangaf dat ze stil moest zijn omdat hij wilde luisteren en zij reageerde met "vuile jood", was het hek van de dam. De dag na de opvoering stond er in de kranten: “Ce n'est pas le sacre du printemps, mais le massacre du tympan” (Het is niet het lenteoffer, maar de slachting van het trommelvlies).

De tweede uitvoering op 4 juni verliep veel rustiger en Ravel, die opnieuw in de zaal aanwezig was, merkte op dat je deze keer de muziek zelfs kon horen.

Neoclassicisme en twaalftoonsmuziek

In 1920 ging Pulcinella in première. Dit werk was het begin van Stravinsky’s neoclassicistische periode. Hij keerde terug naar de samenklanken van de klassieke periode, maar stak die in een modern jasje. In 1951 schreef Stravinsky zijn laatste grote neoclassistische werk, de opera The Rake’s Progress. De composities die hierop volgden, geïnspireerd door zijn vriend Robert Craft, vertoonden de eerste tekenen van seriële technieken. Een moderne compositietechniek die Stravinsky geleidelijk begon toe te passen was de twaalftoonsreeks. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een reeks waarin elk van de twaalf tonen eenmaal voorkomt. Wanneer ze allen gespeeld zijn, begint de reeks opnieuw. Cantata en het Septet zijn de eerste composities waar we flarden van de toonsreeks in terug vinden. Pas in 1957 zagen we in Agon een volledige twaalftoonsreeks.

Dinner met President Kennedy

Stravinsky trok voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 samen met zijn vrouw naar Amerika. In 1962 dineerde Stravinsky samen met President John F. Kennedy in het Witte Huis. Waar hij de medaille ontving voor ‘de erkenning dat zijn muziek voor de hele wereld van betekenis was.’ Toen Stravinsky later dat jaar voor het eerst sinds 1914 terugkeerde naar Rusland ontmoette hij er de Sovjet Premier Nikita Khrushchev. Ook Dmitri Shostakovich en Aram Khachaturian waren op het evenement in Rusland aanwezig. Ter ere van de herdenking op de moord van President Kennedy schreef Stravinsky Elegy for J.F.K. in 1964. 

In 1971 werd Stravinsky met een longaandoening in het ziekenhuis opgenomen. Een maand later, op 6 april, overleed hij thuis aan een hartinfarct. Hij werd begraven in Venetië, op de plaats waar ook Serge Diaghilev begraven lag.