Best of 2019: Boeken

Sontag
Benjamin Moser
De Arbeiderspers

Over Susan Sontag, het slimste en mooiste meisje aan Harvard, schreef Benjamin Moser een vuistdikke biografie. Ik zag haar in het bed van haar door wodka en pillen benevelde moeder Mildred, die ze adoreerde. Hoewel ze later zou zeggen: ik heb geen moeder. Dan is rap de these gemaakt dat Susan, die haar vader vroeg verloor, zich concentreerde op de toekomst en niet op het heden. ze nam meteen de naam van haar stiefvader aan: Sue Rosenblatt werd Susan Sontag. Dat klonk al wat minder Joods. Ze werd nog tijdens haar studies een vrouw die de standaard verlegde. Ze kon grillig en veeleisend zijn.

Behalve in haar schrijfsels, waar ze voluit gaat, valt het echte leven vaak tegen. Ze was gay, ondanks dat vroege huwelijk en de geboorte van David, maar ze wilde vooral Susan zijn, de populaire griet die ze zich op haar elfde had voorgenomen te worden.

Ze had minnaars en minnaressen bij de vleet, maar wilde niet dat haar privé-leven de interpretatie van haar werk zou bepalen. Daarom werd ze geen symbool van het feminisme, noch van de gay-beweging. Annie Leibovitz kondigde ze nooit aan als haar vriendin. Maar ’t was wel Annie die haar bij de beste dokters bracht, een appartement kocht en de gruwelijke foto’s nam van een terminale en aan kanker lijdende Sontag, net voor een vlucht uit Seattle haar naar New York zou brengen.

Ik heb veel geleerd uit de biografie van Benjamin Moser. Hoe ze met liefdes, mensen en zichzelf omging. Hoe ze nooit alleen kon zijn. Hoe ze tegen mensen foeterde. Neen, mooi is het portret niet. Ik had van zo’n politiek geëngageerde vrouw meer empathie verwacht. Voor anderen. En een beetje meer liefde voor zichzelf. Quod non. Het is een kruistocht in een stuk of wat onchristelijke staties. (Chantal Pattyn)

De avant-gardisten. De Russische revolutie in de kunst 1917-1935
Sjeng Scheijen
Prometheus

Sjeng Scheijen deed jaren onderzoek naar de Russische avant-garde. Het is ongelofelijk hoe hij een geschiedenis die je denkt te kennen en waarvan je de afloop kent, herschreef. Alsof je je in het atelier, ja zelfs in de hoofden van Tatlin en Malevitsj bevindt. Het gebeurt zelden dat een stuk mythisch geworden geschiedenis begint te leven, door de vele verhalen, dagboeken, brieven. Deze bende ‘futuristen’ die later vervelden tot suprematisten en constructivisten, luizen in de pels van Lenin en Stalin, was een grote heterogene hoop. Maar een ding deelden ze: kunst en leven waren hetzelfde. (Chantal Pattyn)

Alleen de bergen zijn mijn vrienden
Behrouz Boochani
Uitgeverij Jurgen Maas

Een boek geschreven op een smartphone vanuit een vluchtelingenkamp op het eiland Manus voor de kust van Australië. De Koerdisch-Iraanse schrijver Behrouz Boochani zat er vijf jaar gevangen, omdat Australië geen enkele vluchteling meer wilde opvangen. De mensonterende omstandigheden in het kamp grenzen aan het ongeloofwaardige. Boochani kon niet anders dan er een roman over te schrijven. De journalistiek was ontoereikend. Dit zegt alles over de kracht van literatuur. (Nicky Aerts)

Grote Verwachtingen
Geert Mak
Atlas Contact

Geert Mak zet op een rijtje wat Europa de afgelopen twintig jaar overkomen is: terreuraanslagen, de financiële crisis, gerommel binnen de Europese Unie, een crisis rond Oekraïne, Brexit en de teloorgang van de trouwe samenwerking met de Verenigde Staten. De kracht van dit boek is dat Mak de oorzaken detecteert en onderlinge verbanden legt. Waardoor je na het dichtklappen van ‘Grote Verwachtingen’ denkt: ‘Oh, zo zit het dus in elkaar!’ Een waardevolle aanvulling op ‘In Europa’. (Karen Billiet)

Otmars Zonen
Peter Buwalda
De Bezige Bij

Een boek dat je moet lezen, omdat het zo overweldigend dik is, en nog maar het eerste deel van een trilogie. Omdat Buwalda zelf niet kon stoppen met schrijven. Omdat het ingenieus in elkaar zit. Het is een soort duizend-stukken-puzzel, die je aan de hand van de bedreven schrijver langzaam gelegd krijgt.
In dit boek dat geen Vatersuche is, gaat het hoofdpersonage niet op zoek naar zijn vader, maar komt hem wel tegen. (Nicky Aerts)

De Vriend
Sigrid Nunez
Atlas Contact

Bij de beste vertaalde romans die in het najaar van 2019 verschenen, behoort stellig De vriend van Sigrid Nunez, een rouwroman vol essayistische uitweidingen, meeslepende bespiegelingen, polemische passages, verhaaltechnische experimenten, dierenliefde en zowaar ook een hele hoop humor. (Christophe Vekeman)

De achtste dag
Annemarie Haverkamp
Lebowski

Er zijn van die boeken waarin geen woord te veel staat. Net door die magerzucht is De Achtste Dag een roman die naar je keel grijpt. Alles staat ten dienste van het verhaal. Dat beschrijft zeven dagen uit het leven van weduwnaar en timmerman Egbert en zijn zwaar andersvalide zoon Adam. De vader is terminaal, de zoon kan niet zonder hulp. Die situatie vraagt om bruuske beslissingen. In dit boek wordt niet veel gesproken. In dat dunbevolkte gebied in Holland zwijgt men. Ook nadat de scheepswerf failliet werd verklaard. Ondertussen blijft de natuur overweldigend. Een prachtig debuut. Terecht bekroond met een Bronzen Uil. (Chantal Pattyn)

Ik zal de wereld nooit meer zien
Ahmed Altan
De Bezige Bij

Altan bewijst met dit boek dat literatuur geen grenzen kent, en zelfs zo sterk is dat ze een gevangene de kracht geeft door gevangenismuren heen te wandelen. Altan werd opgepakt na de mislukte militaire coup in Istanboel in de zomer van 2016 en beschrijft vanuit de gevangenis hoe zijn leven eruit ziet en probeert te begrijpen… (Nicky Aerts)

Washington Black
Esi Edugyan
Signatuur

Het verhaal van een 11-jarige slaaf die leeft op een suikerrietplantage in Barbados, een Brits koloniaal gebied in de West Indies. De roman begint in 1830, vier jaar voor de slavernij wordt afgeschaft. Het fundamentele thema van het boek is de vraag of een mens zichzelf ooit kan bevrijden. (Catherine Vuylsteke)

Zon
Peter Verhelst
De Bezige Bij

Peter Verhelst schreef Zon, een bundel gedichten die waarlijk je bewustzijn verruimt. Hem lezen is bijna een lijflijke ervaring. Je moet ieder beeld beleven. Je laten overdonderen. Even op een ander level belanden. Het toelaten. En dan geschiedt het wonder weer. Die zon van hem verlicht verlaten stranden waarop je de liefde kan bedrijven, maar zij verschroeit ons ook. Naarmate de bundel vordert wordt de apocalyps aangekondigd. De verduistering lijkt ingezet. Verhelst heeft het niet enkel over de aarde die langzaam verbrandt maar ook over de aantasting van de taal zelf. En hoe taal kan polariseren en strategisch ingezet kan worden, voor politieke doeleinden. (Chantal Pattyn)

Volt
Roderik Six
Prometheus

Wat een boek! Omvergeblazen door de rijkdom van de taal, de schrijfstijl. Vanaf de eerste regel zit je in een andere, bevreemdende wereld. Annuleer al je afspraken en sluit je op met dit dystopische boek. (Nicky Aerts)

De brandmeester
Godfried Bomans
Van Oorschot

Een bloemlezing van proza even elegant als een jonge ballerina en zo geestrijk als een kruik ouwe jenever. (Christophe Vekeman)

Zingen en creperen, dagboek 2014-2017
Benno Barnard
Atlas Contact

Dit dagboek van 2014 tot 2017 is een bonbonnière van formuleringen. Barnard observeert, neemt op de hak en zoekt vele virtuoze antwoorden op de vraag wat poëzie is en hoe zij zich tot het leven verhoudt. Een ervan is een onverhoedse jambische vijfvoet met een erotische r-koprol van de kuisvrouw uit Oekraïne. Of het nu een vers is, een omgangsvorm of een ritueel; uit alles spreekt hoe Barnard op de vorm is gesteld die vermijdt dat het leven verbrokkelt. Dat blijkt des te meer op de laatste witte pagina’s die eindigen met een gedicht voor zijn omgekomen dochter. (Gudrun De Geyter)

Habitus
Radna Fabias
De Arbeiderspers

Een nieuw soort dichter is opgestaan! Ze werd ervoor beloond met de Herman de Coninckprijs. De jury noemde het poëzie met borsten en ballen. Ik heb daar niks aan toe te voegen. (Nicky Aerts)

Alles is oké
Ivo Victoria
Lebowski

Een zoon wil zijn moeder nog één keer laten schitteren. Een boek vol eerlijke dialogen, waarin een zoon zijn moeder langzaam maar zeker verliest aan Alzheimer. Diep ontroerend. Het heeft mij vol overgave doen wenen op een overvolle trein. (Nicky Aerts)

Verloren land, De zeven stappen van democratie naar dictatuur
Ece Temelkuran
Ambo Anthos

Rechts-populisme is een opkomende mondiale beweging die in elk land volgens hetzelfde patroon opereert. Temelkuran legt op een treffende manier uit hoe dat afglijden van de democratie gaat. Ze brengt daarvoor politieke en sociale overeenkomsten in verschillende landen samen. Daarbij maakt ze gebruik van verhalen, want dat zijn volgens haar de krachtigste manieren om ervaringen over te brengen. (Catherine Vuylsteke)

Zwarte schuur
Oek De Jong
Atlas Contact

Met een gevierd kunstenaar en man op leeftijd in de hoofdrol, verstaat Oek de Jong ook hier weer de kunst om een liefdescrisis in haar onbenullige alledaagsheid te beschrijven. Net hierdoor maakt hij haar tot dramatisch knooppunt. Het onderliggende trauma loopt als een onbewust stuwende drijfveer door de gebeurtenissen. Als prelude op de loutering permitteren het hoofdpersonage en de schrijver zich een frivole uitspatting. Oek de Jong verstaat als geen ander de kunst romans te schrijven als vehikel van het innerlijke leven. (Gudrun De Geyter)

Klein Engeland
Jonathan Coe
De Bezige Bij

Niemand legt de breuklijnen in de Britse samenleving zo goed vast als Jonathan Coe. In ‘De Rotters’ Club’ ging het nog over de grote stakingen en IRA-bommen in de jaren ’70, in ‘De gesloten kring’ draaide het om Tony Blairs ‘Cool Brittania’. Nu wekt Coe de familie Trotter uit Birmingham opnieuw tot leven in een groots epos over de Brexit. De personages zijn een afspiegeling van het hedendaagse Engeland: van een saaie rij-instructeur tot een Litouwse poetsvrouw en een steenrijke tiener die Jeremy Corbyn verafgoodt. Een intreurig portret van een land dat zichzelf kwijt is. Maar het blijft draaglijk door Coe’s uitstekende gevoel voor humor. (Karen Billiet)

Hier raken we mij kwijt
Bert Van Raemdonck
Polis

Poëzie hoeft niet hermetisch en moeilijk te zijn. Poëzie kan zich ook afspelen in je eigen straat, in je eigen buurt, voor de deur, bij de buren, rond het voetbalveld. Hier raken we mij kwijt is daar het bewijs van. En dat is een compliment, Bert! (Nicky Aerts)

Wit
Bret Easton Ellis
Ambo Anthos

En natuurlijk was er tevens Wit, het eerste non-fictiewerk dat Bret Easton Ellis ooit schreef en dat in al zijn buitenissigheid zozeer een schot in de roos is dat men wat mij betreft lezing ervan verplicht mag maken, niet enkel op scholen maar zelfs in elke huiskamer. (Christophe Vekeman)

Vaderliefde
P.F.Thomése
Prometheus

Brieven, foto’s en persoonlijke documenten zijn wat de schrijver van deze prachtige autobiografische roman nog resten van zijn ouders. Gestuurd door zijn herinneringen spit hij hun levens uit en tegelijk de familieverhalen. Dat het accent in de familienaam Thomése op gevluchte hugenoten van adel zou wijzen blijkt vooral verzonnen. De schrijver steekt niet weg dat hij het veel gemakkelijker vindt om zijn vader een personage in het boek te laten worden. Zijn moeder vertelde nooit iets en maakt het moeilijk om over haar te schrijven. Thomése, die altijd op gespannen voet leefde met ik-literatuur, tilt het genre hier indrukwekkend op en stelt zijn eigen positie van schrijver en familielid sterk en kwetsbaar in vraag. (Gudrun De Geyter)

Vietnam, een epische tragedie
Max Hastings
Hollands Diep

Als de westerse wereld zich één oorlog uit de tweede helft van de twintigste eeuw herinnert, dan wel die in Vietnam. Er kwamen vele meters boeken, de gruwel was primetime tv. Maar hoe werd dertig jaar conflict beleefd door de sappeurs uit het Noorden, de boeren uit de Mekongdelta, de helikopterpiloten uit Illinois, de Russische adviseurs, de Chinese spoorwegarbeiders en de barmeisjes in Saigon? Een formidabel, vuistdik boek. (Catherine Vuylsteke)

Het meisje en de geleerde
Gerdien Verschoor
Atlas Contact

Verschoor vertelt de geschiedenis van twee schilderijen van Rembrandt die zich ooit in de collectie van de laatste Poolse koning Stanislas bevonden en na zijn dood werden verkocht om zijn schulden te betalen. Ze belandden bij een Poolse aristocraat en uiteindelijk, door een huwelijk, in het Weense neo-barokke paleis van kunstminnaar Graaf Karol Lanchoronski. Hoofdpersonage is zijn dochter, Karolina, die door de liefde van papa ook voor de kunst viel, doctoreerde op Michelangelo en de eerste vrouwelijke professor kunstgeschiedenis werd in Polen. Ze werd meer dan 100, maar wat een leven. Beroofd en berooid, gearresteerd, in isolatiecellen gegooid, in hongerstaking gegaan (Himmler liet haar tomaten brengen!), beland in het vrouwenkamp Ravensbrück wegens haar Pools patriottisme. Ze overleefde, en zou met haar broer en met de hulp van de Monument Men na de oorlog alles doen om wat Hitler en Göring gestolen hadden, terug te krijgen. Dat lukte, deels, en de rest van haar leven borg ze haar kunsthistorische ambities op om aan mecenaat te doen, voor Polen. Ze verkocht wonderlijke werken aan o.m. National Gallery, en de twee Rembrands bewaarde ze als gift voor het koninklijk paleis in Warschau. Wat een prachtig boek. Wat een waanzinnig leven. Wat een unieke vrouw. (Chantal Pattyn)

De Jacobsboeken
Olga Tokarczuk
De Geus

Een monument van bijna duizend bladzijden voor een vergeten voetnoot uit de geschiedenis: de zelfverklaarde Messias Jacob Frank, die duizenden Poolse Joden in een antisemitische omgeving een sprankeltje hoop gaf. Via dat spannende verhaal schetst de Poolse schrijfster Olga Tokarczuk een knap portret van Europa in de 18de eeuw: spanningen tussen de grootmachten, kleurrijke handelskaravanen en vooral: het weinig benijdenswaardige lot van de gewone man. Na dit boek mag er geen twijfel over bestaan dat die Nobelprijs Literatuur voor Tokarczuk oververdiend was. (Karen Billiet)

Een wereld vol patronen
Rens Bod
Prometheus

Ik las nogal wat indrukwekkende boeken maar het meest duizelingwekkende boek was dat van Rens Bod, professor in zowat alles. Specialist van zowel computerlinguïstiek, wiskunde, astronomie, letteren, kunstgeschiedenis en ik vergeet nog een paar disciplines. Een week geleden begon ik gedisciplineerd te lezen in ‘Een wereld vol patronen. Ontstaan, Groei en Toekomst van Menselijke Kennis’. Een paar 100 bladzijden die alle kennis van de wereld, en niet alleen van het westerse deel, onderzoekt op patronen. In zowel alpha als beta-wetenschappen. Een ding maakt hij alvast duidelijk: de beste wetenschappers waren en zijn wellicht nog altijd diegene die de humaniora (de geesteswetenschappen) kenden/ kennen alvorens zich aan de natuurwetenschappen te vergrijpen. Dit boek is alomvattend. De lectuur ervan soms frustrerend, omdat er zo veel is dat je niet weet. Het duizelt van de namen, boeken, landen, schrijvers en schrijfsters. Ik vraag me af hoe 1 man zoveel kennis kan verwerven. Bod weet ‘t allemaal, door een bijzondere manier van kennisverwerving. Nog een besluit: in zowel wiskunde, taalkunde, astronomie, rechten, medische kennis, ... zijn er patronen en principes te vinden. Alleen met kunst liep het fout. Daar valt geen peil op te trekken. Dat vond ik een hele opluchting. (Chantal Pattyn)