Christophe Vekeman leest James Clammer

James Clammer, geboren in Bristol in 1970, schreef eerder een roman voor ‘jongvolwassenen’ – wie dat dan ook mogen zijn – en debuteert nu in de wereld van de – hoe zal ik het zeggen? – ‘oudvolwassen’ of ‘gewoon volwassen’ letteren met het knappe Van geen betekenis.

De achterflap van de roman leert ons dat Clammer een blauwe maandag lang de kost als loodgieter verdiende, zodat hij weet waar hij het over heeft wanneer hij ergens in de loop van het verhaal terecht stelt: ‘zo is het leven van de werkman, dag na dag is zijn tegenstander een ding, een onbezield voorwerp met zijn eigenaardigheden, (…) het conflict vangt aan zonder dialoog, ontwikkelt zich zonder dialoog, eindigt zonder dialoog, zelden dringt het door tot de gaanderijen der literatuur.’

Maar in dat laatste brengt Van geen betekenis dus verandering – al zijn de verdiensten van het boek gelukkig veel groter dan dat. Hoofdfiguur is loodgieter Joseph Forbes, en de roman begint ermee dat die op een ochtend voor het eerst sinds maanden, gereedschapskist in de hand, weer aan het werk tijgt. Niet iets waar hij zich heel erg op verheugt, nee, een en ander gaat gepaard met ‘deels verbijstering, deels teleurstelling, ongerustheid, vernedering’.

Zeker na de voorbije lockdowns zal die gewaarwording van weerzin tegenover ‘het hernieuwde verkeer met de wereld van geld’ ongetwijfeld voor vrij veel lezers een nog levendige herinnering vormen, maar de 44-jarige Forbes, reeds 20 jaar getrouwd met Alison, heeft geen periode van technische werkloosheid doch wel een zenuwinzinking achter de rug.

Ook dát zal helaas voor tallozen herkenbaar of op zijn minst voorstelbaar zijn, net zoals het feit dat Joseph Forbes seksuele fantasieën in zich voelt ontstaan wanneer hij bij zijn eerste klant in al die tijd arriveert, en dit ondanks het feit dat de genaamde Amanda Margaret een goede vriendin van Alison is: zulke dingen gebeuren, zeg maar.

Dat het verhaal en het verleden van Joseph Forbes wel degelijk behoorlijk apart moeten heten, begint ons dan ook pas duidelijk te worden zodra zijn zoon Edward in zijn gedachten opduikt, een onderwerp dat, zo vernemen wij, tussen ‘Joe’ en Alison nooit meer ter sprake komt.

De ellende met Edward begon toen Alison een tarotkaart met daarop de Duivel afgebeeld in haar bijbel aantrof, meer bepaald tussen de bladzijden van haar favoriete evangelie – dat van Lucas. Op die kaart stond voorts ook, in Romeinse cijfers, het getal XV. Omineus detail daarbij: dit gebeurde allemaal op 15 dagen voor Edwards 15de verjaardag…

En zo belanden we vanzelf op het terrein van onder meer We Need to Talk About Kevin van Lionel Shriver, met als centrale vraag: waar hebben ouders het in godsnaam aan verdiend om op zeker ogenblik te moeten merken dat hun kind psychopathische trekken vertoont, in die mate zelfs dat er een punt bereikt wordt dat gerechtspsychiaters met elkaar in de clinch gaan over het stellen van de juiste diagnose. In het geval van Edward luidde die eertijds dat de jongen leed aan het syndroom van Capgras, een identificatiestoornis die leidt tot het waanidee dat een of meerdere partners, familieleden of bekenden niet echt zijn, niet zichzelf, maar vervangen zijn door dubbelgangers…

Inmiddels gaat het met Forbes zelf in de loop van de voormiddag van kwaad tot erger: het ‘conflict met een onbezield voorwerp’ dat normaal gesproken aanvangt, zich ontwikkelt en eindigt ‘zonder dialoog’ verkrijgt een heel ander karakter wanneer de boiler die hij repareren moet opeens begint te praten. En als vervolgens, na zeven jaar in de gevangenis te hebben doorgebracht, geheel en al onaangekondigd Edward in levenden lijve verschijnt, gaan de poppen natuurlijk pas écht aan het dansen – met dien verstande dat het hier een erg macaber dansgebeuren betreft…

Van geen betekenis is een roman die je van bij de eerste bladzijde bij het nekvel grijpt en je met harde hand richting het einde geleidt. Het feit dat Clammer dikwijls inbreekt in zijn eigen tekst en regelmatig opmerkingen plaatst als ‘bosbloemen bloeiden, geel, roze, blauw, klimop vlocht zich overal omheen omhoog, het algehele beeld is vertrouwd, we zullen het hierbij laten, het laatste waar iemand om zit te springen is nog een natuurschrijver’ doet hier merkwaardig genoeg niets aan af en weet op de een of andere manier zelfs de mate van meeslependheid nog te verhogen, net als de curieuze keuze van de schrijver om het vaak te hebben, niet zomaar over Joseph, maar over ‘de man Joseph’. Alsof hij hem zodoende iets van een mythische glans probeert te verlenen, en deze eenvoudige kleine man, deze Jan met de sjofele pet, deze zijnbestdoener ‘van geen betekenis’, alsnog wil tooien met de allures van een held. Dat dit laatste gelukt is, maakt van Van geen betekenis niet enkel een meeslepend, maar ook een ontroerend en waardevol boek.

Christophe Vekeman

Van geen betekenis van James Clammer is verschenen bij Querido
Uit het Engels vertaald door Hans Kloos