Christophe Vekeman leest Serhi Zjadan

Het internaat is geïnspireerd op de belegering van Debaltsevo, een precies tussen Donetsk en Luhansk in gelegen stadje dat zich in 2014 en 2015 een paar maanden lang tegen de Russisch-separatistische troepen wist te verzetten.

En als een en ander niet tot uw parate historische of geografische kennis behoorde, bijvoorbeeld daar u desbetreffend vaker krantenkóppen dan -artikels leest, dan heeft u dat laatste volledig gemeenschappelijk met de hoofdfiguur van de roman, de 35-jarige leraar Pasja, over wie wij althans aan het begin van het boek te weten komen dat hij, sinds het nieuws immers alleen maar bang maakt, geen tv meer kijkt en ervoor kiest zijn leventje van alledag gewoon blindelings verder te zetten.

Zjadan verhaalt over dit leventje in wat je zou kunnen noemen: een potloodkleurige stijl. ‘De januariochtend strekt zich roerloos uit, als een wachtrij in een ziekenhuis. Ochtendkou in de keuken, grafieten schemering achter het raam. (…) Pasja kijkt door het raam naar buiten, bestudeert de zwarte sneeuw en de zwarte hemel, dan gaat hij aan tafel zitten, schudt met z’n hoofd, probeert weer bij zinnen te komen. Het is zes uur ’s ochtends, januari, maandag, weer een dag zonder werk.’ Jean-Marie Berckmans, zo moeten wij veertien jaar na zijn verscheiden vaststellen, was eigenlijk, of toch wanneer wij hem met anderen gaan vergelijken, een erg vrolijke kerel, jawel.

Maar goed, algauw mag wegkijken naar de grafieten schemering of naar de zwarte sneeuw buiten niet langer baten en dringt de maatschappelijke werkelijkheid zich toch echt onweerstaanbaar op, ook dus aan Pasja, die op zeker ogenblik gedwongen wordt om onder ogen te zien dat zijn stad opeens door de vijand bezet is, en dat bijvoorbeeld zijn vertrouwde klaslokaaltje eensklaps ‘ruikt naar drek en bloed, naar sneeuw en aarde’ en meer specifiek blijkt dienst te doen als een provisoire ziekenkamer voor gewonden.

Nog steeds, echter, blijft Pasja met halsstarrigheid proberen om de onverbiddelijke realiteit uit de weg gaan: ‘– Dit kan ook zonder mij, – fluistert Pasja en hij gaat naar huis.’ Maar uiteindelijk heeft hij geen andere keus meer: hij móét zich neerleggen bij de werkelijkheid, en dat heeft tot gevolg dat hij móét gebruikmaken van de wisseling van gezag die momenteel in het stadje plaatsvindt om zijn neefje Sasja te gaan halen in het buiten de stadsgrenzen gelegen internaat waar de jongen door zijn moeder, Pasja’s tweelingzuster, eertijds is ondergebracht.

Het betreft een missie die hij in de loop van drie dagen zal uitvoeren op gevaar van eigen én van Sasja’s leven, en die hem én de lezer de gruwel van de oorlog in alsmaar toenemende mate zal duidelijk maken. Schreef ik daarnet dat Zjadan een en ander ‘met veel oog voor detail’ pleegt te schetsen, dan had ik scènes in gedachten als:

‘En dan pakt Pasja het handvat vast – niet opendoen, wat je ook doet, niet opendoen! – en trekt het naar zich toe. En er walmt hem zo’n onverdraaglijke, zo’n zware en moordende stank tegemoet, iets wat zodanig verhakt, verscheurd en verrot is, iets wat zodanig stukgesneden, kapotgeschoten en geamputeerd is, dat Pasja vooroverklapt om niet over zijn nek te gaan, om vervolgens halsoverkop terug te snellen.’