Christophe Vekemans leest Boltanski

Deze map was vier jaar eerder door een filmproducente aangetroffen op de vlooienmarkt, en dat heeft tot gevolg gehad dat zij de schrijver contacteerde met de vraag of hij met haar wou samenwerken aan een project. Wat wil het geval immers?

Wel, het geval wil dat de map bestond uit 369 pasfotografische portretjes die een onbekende van zichzelf gemaakt had in de eerste helft van de jaren zeventig, de meeste in zwart-wit, slechts twee in kleur. Vervolgens had de twintiger de duidelijk doorgaans in een openbare fotoautomaat bijeen geflitste ‘selfies avant-la-lettre’ in stroken van vier op de kartonnen bladen van een album naast elkaar geplakt, en dit dus jaren aan een stuk, zodat het al bladerend lijkt nu dat je naar een versnelde verouderingsfilm aan het kijken bent.

Op sommige fotootjes glimlacht hij nogal overdreven, op andere trekt hij een Buster Keaton-achtige droefsmoel, op deze foto’s heeft hij een baard, op gene konterfeitsels draagt hij een pots op het hoofd, et cetera. De vraag die door het album opgeworpen wordt, kan kortom als volgt worden geformuleerd: ‘Was hij een narcist, acteur, Mossad-spion?’ We weten het niet, maar Boltanski staat van meet af aan te trappelen, zo blijkt, om zich niettemin uit volle macht in de wildvreemde te gaan inleven.

‘Ondanks de piepkleine ruimte, de viezigheid, de zweetlucht en obscene graffiti voel je je thuis in deze kubus die voor iedereen toegankelijk is. Steeds als je er weer binnenstapt word je bevangen door een soort dronkenschap. (…) Je bent hier heer en meester. Dit is je eigen dupliceermachine. Je gaat in je eentje naar binnen en komt er met z’n vieren weer uit.’

Mooie, best wel meeslepende woorden zijn het, maar daarmee is het raadsel uiteraard niet opgelost, en een glimp van het antwoord op de vragen die de map stelt wordt in eerste instantie geboden door een etiket dat op de achterkant van de map gekleefd hangt en waarop te lezen staat: ‘Bij ongeval gelieve contact op te nemen met het Israëlisch consulaat’.

Vervolgens komt Boltanski een foto tegen van een ontblote buik met litteken (een schotwond?) en merkt hij op dat de man op zeker ogenblik een Israëlisch legeruniform draagt. Vandaar de Mossad-theorie dus. Later treft Boltanski op de achterzijde van sommige foto’s adressen aan in Israël, Frankrijk en Zwitserland, en ziet hij bijgevolg kans het spoor van de man te gaan volgen.

‘In het begin was het alleen maar een spel, een speurtocht naar een onbekend persoon,’ lezen wij – maar ondertussen mag er stilaan sprake heten, aldus blijkt, van een bescheiden obsessie.

Helaas leidt de zoektocht aanvankelijk tot helemaal niets, ‘de schrijfsels van Jacob’ – zoals de man genaamd is – ‘bevatten geen enkel geheim’, opheldering blijft uit.

Kortom: een anticlimax lijkt zo’n beetje onvermijdelijk te zijn, zeker wanneer de filmproducente, ongeduldig en teleurgesteld, de samenwerking met Boltanski op een gegeven ogenblik stopzet en hem verbiedt het onderwerp aan te wenden bij het schrijven van een boek.

‘Nog nooit had iemand me belet te schrijven of een onderzoek te voltooien,’ deelt de sneue speurneus ons hierop huilerig dan wel wraakzuchtig mee, dat is niet helemaal duidelijk, zodat het er even op lijkt – als lezer hoop je er meer bepaald op – dat de roman zich vanaf dan zal toespitsen op de strijd tussen de producente en de pennenvoerder die zijn schrijfhanden gebonden weet, maar nee.

Boltanski besluit na bijna een jaar lang nietsdoen, ‘heen en weer geslingerd tussen treurnis en woede’, zijn onderzoek dan toch verder te zetten, en komt er zodoende alsnog achter wie de vijf jaar geleden gestorven zelfportrettist geweest is, wat naar ik vrees te moeten mededelen van de reeds genoemde, onvermijdelijke anticlimax zowat de grootste anticlimax uit de geschiedenis van de literaire anticlimaxen maakt. Boltanski spreekt de niet-spion, de niet-narcist en niet-acteur als volgt toe: ‘Een doodgewone held’ was je, ‘een heel bijzonder iemand met een levenslot dat je deelde met miljoenen anderen.’ Ik spreek op mijn beurt Boltanski zo toe: ‘Hallo, ik wens u veel plezier in Brussel straks – maar blijf in hemelsnaam weg van de Marollen, of toch van de vlooienmarkt daar…’