De klank van de heilstaat

Wie?

Michel Krielaars is schrijver, journalist en sinds 2012 chef Boeken van NRC. Voor diezelfde krant was hij van 2007 tot 2012 ook correspondent in Moskou. Zijn passie voor de Russische geschiedenis bleek  al uit vorige boeken als Het brilletje van Tsjechov (2014) , Reizen door Rusland (2015) en Alles voor het moederland (2017) over de Stalinterreur ten tijde van Isaak Babel en Vasili Grossman.

Wat?

Met zijn nieuwe boek De klank van de heilstaat. Musici in de tijd van Stalin voegt Michel Krielaars een nieuw deel toe aan zijn Russische reeks.
Hoe verging het de componisten en musici onder het dictatoriale bewind van Stalin? Het gemakkelijke antwoord daarop is: niet goed. Toch zitten er heel wat hoeken en kanten aan dat verhaal. Tijdens zijn onderzoek, waarvoor Krielaars ook heel wat gesprekken voerde met oude Russische musici, stootte Krielaars dan ook meer dan eens op paradoxen.
Een eerste paradox is  dat, ondanks het grimmige regime, het muziekleven onder Stalin hoge toppen scheerde. Sjostakovitsj en Prokofiev om maar de bekendste te noemen, schreven prachtige muziek. Ook aan meesterlijke uitvoerders was er geen gebrek: Svjatoslav Richter, Mstislav Rostropovitsj, David Oistrach, Emil Gilels, Kirill Kondrasjin om er enkele te noemen.
Al deze sterren kregen ook een voorkeursbehandeling. Ze woonden in mooiere appartementen en kregen hogere honoraria dan de doorsnee burger en genoten niet zelden het voorrecht dat ze ook in het buitenland mochten optreden.
Toch moesten al deze musici zich schikken naar de nieuwe artistieke doctrine van het socialistisch realisme of  zien te ontkomen aan het omineuze label een ‘formalist’ te zijn . Bovendien kon een verkeerde voorgeschiedenis - een elitaire familie, een bourgeois avant-garde smaak, een joodse afkomst- je verdere lot bepalen. Zo werd componisten als Zaderatski, Mosolov en Vajnberg  het leven zuur gemaakt met als gevolg dat ze zowat uit de geschiedenis werden weggegomd.  Tijdens de jaren van de Grote Zuivering in de tweede helft van de jaren dertig, werden ook musici verbannen naar de goelag of geëxecuteerd. Met die kanttekening dat onder musici de ‘ideologische zuivering’  minder erg was dan onder schrijvers en theatermakers. Was Stalin dan toch een echte muziekliefhebber? Of was de vaak verguisde voorzitter van de componistenbond, Chrennikov er in geslaagd om met zijn politiek van slaan en zalven heel wat levens van musici te redden?  Over hem was het oordeel van veel getuigen tot Krielaars eigen verbazing vaak opvallend mild.

Waarom moet u dit lezen?

Michel Krielaars is een echte Russofiel en schrijft met veel liefde over de lotgevallen van de musici onder Stalin. In dit boek spit hij ook verhalen boven van componisten die bijna helemaal uit de geschiedenis waren gewist. Een componist als Vajnberg, die hooglijk gewaardeerd werd door Sjostakovitsj, wordt nu eindelijk weer herontdekt en uitgevoerd. Dankzij dit boek leren we ook de trieste verhalen achter mensen als Vajnberg kennen.

Praktisch

De klank van de heilstaat. Musici in de tijd van Stalin van Michel Krielaars is verschenen bij uitgeverij Pluim

U kan het interview met Michel Krielaars in Pompidou hier herbeluisteren