Deze week in Maestro: Gustav Leonhardt

Het overlijden van Gustav Leonhardt 10 jaar geleden kwam niet als een verrassing. Maar het betekende wel het einde van een tijdperk. Leonhardt was een grijze eminentie die tientallen jaren lang een grote bron van inspiratie was voor mensen rondom hem en de generatie die net na hem kwam. Voor onze Vlaamse Reuzen zoals Sigiswald Kuijken, Philippe Herreweghe en Jos Van Immerseel. Die spreken allemaal met groot respect over en achting voor hun Nederlandse collega.

Leonhardt was ook een beetje een mysterie. Hij sprak niet veel, deed geen uitspraken die hem vijanden opleverden, maar beschouwde de muziek als zijn beste en misschien wel enige taal om oprecht te kunnen communiceren.

Toen ik hem in de laatste jaren van z’n leven nog eens in Brugge zag – hij kwam naar een orgelrecital van een jongere collega luisteren – vroeg ik of ik hem toch niet eens uitvoerig mocht interviewen voor de radio. Hij lachte bescheiden, maakte met z’n handschoenen – want die droeg hij bijna altijd – een relativerend gebaar, en zei : “Wat moet ik dan vertellen? Ik heb niet veel woorden. Ik musiceer. Dat is mijn taal. Daarin vertel ik alles.” Licht verbouwereerd aanvaardde ik de uitleg van de meester. Want gelijk had hij. Maar toch blijf ik het tot op vandaag spijtig vinden.

Ik had ‘m willen vragen waarom hij applaus na een passie van Bach overbodig en zelfs storend vond – en dan had ik ‘m ook kunnen zeggen dat ik ‘m goed begrijp -, ik had ‘m over Sweelinck willen horen vertellen, over hoe hij aan de basis lag van La Petite Bande, en of hij het überhaupt boeiend vond om de degens te kruisen met mensen die ervan overtuigd zijn dat Bach, mocht hij een moderne piano gekend hebben, z’n oude instrumenten meteen naar het containerpark zou gebracht hebben.

En ik wou zeker ook weten of deze ernstige Hollandse man ook stiekem een huismus was die kon relativeren en kon lachen met een domme grap. 

Enkele keren zag en hoorde ik hem in concert. Hij alleen aan z’n klavecimbel. Magisch. Ontroerend. Uitermate muzikaal, gedragen, in dienst van alles en iedereen. Zo’n momenten waarop je ervan overtuigd bent dat muziek de wereld – en jezelf - kan redden.

Leonhardt kreeg een afscheid in de Westerkerk in Amsterdam, een kerk waar hij met z’n vrouw het geloof beleefde. Omringd door familie en vrienden. Door de groten van de oude muziek. De enige muziek die klonk waren orgelwerken van Bach. Met aan het einde ‘ Ach Herr, lass dein lieb Engelein.’

10 jaar na z’n overlijden kunnen we nog altijd naar hem luisteren. Op afstand. Dankzij ‘The New Gustav Leonhardt Edition’ van Warner Classics. 35 cd’s. Met in die verzameling ook een opname uit 1970 met muziek van Monteverdi. Nooit eerder op cd verschenen.

Voor sommigen was Leonhardt de paus van de oude muziek. Het kind, de man moest een naam hebben. Neen, dan liever een monnik of een profeet. Maar zonder bekeringsdrang. Ergens tussen hemel en aarde. Imposante ernst vertaald in ongrijpbare schoonheid.

Mark Janssens