Documenta in Kassel: De top 10 van Chantal Pattyn

ruangrupa betekent letterlijk een ruimte (ruang) voor kunst (rupa). De plek waar hun ideeën het best gedijen is het ruru house. Daar wordt gepraat, gegeten, nagedacht. Kunst is geen doel maar een middel dat voor sociale verandering wordt ingezet. Volgens het principe van de lumbung: overschotten van de oogst worden niet te gelde gemaakt maar herverdeeld in de gemeenschap.

Voor het organiserend team van de Documenta betekende dit financiële model een totale reset. ruangrupa trad bovendien niet op als curator maar eerder als regisseur van deze Documenta. De groep nodigde 14 andere collectieven uit die op hun beurt ook bevriende organisaties en kunstenaars betrokken. ruangrupa deed dus niet wat doorgaans altijd gebeurt: een thema ontwikkelen en daarover controle houden door de keuze van de kunstenaars en creatieopdrachten. Deze totale vrijheid hield heel wat risico’s in. Er werd tijdens de weken voor de opening gefluisterd dat er zelfs geen kunst te zien zou zijn en dat het Fridericianum zou herleid worden tot een Kindergarten en skateramp. Kortom, deze Documenta dreigde een grote praatbarak en workshop te worden die stijf van de goede bedoelingen zou staan.

Die goede bedoelingen zijn er. Gepraat wordt er op de vele locaties en in het ruru House. Maar er is ook verdomd goede kunst te zien uit alle hoeken van de wereld. Het is indrukwekkend hoe men deze klus geklaard kreeg zonder op voorhand te weten wat al die collectieven in Kassel zouden presenteren en hoeveel kunstenaars er uiteindelijk werk zouden tonen. Maar het wonder voltrok zich alsnog. In een piekfijne presentatie bovendien. Als je kunstenaars maar voldoende vertrouwen geeft komt men ook weg zonder een stercurator die de lakens uitdeelt. Veel van wat op deze Documenta is te zien ontwikkelde zich ver van de officiële instellingen, kunsthallen en musea. Hier heeft de kunstmarkt niets te makken. Die verzamelde terug in volle glorie op Art Basel. Dat de grootste kunstbeurs ter wereld op hetzelfde moment van de Documenta opende was meer dan symbolisch. Blijkbaar zijn er verschillende kunstwerelden.

ruangrupa verkende het sociale weefsel van Kassel en werkte intens samen met lokale organisaties. Daardoor kom je als bezoeker op plekken die je nooit verkende. Van de oevers van de Fulda tot de Nordtstadt en Bettenhausen. In de Hübner Areal landde de Fondation Festival sur le Niger. Er wordt thee gedronken. Men maakt muziek. Vaak zijn kunstenaars gewoon aan het werk. Op de dag voor de opening was het Indonische collectief Taring Padi nog bezig aan een ernome backdrop op het plein voor de Documenta Halle. Een aantal anti-semitische afbeeldingen zorgde sindsdien voor behoorlijk wat heisa in de media. Het is betreurenswaardig dat zo de hele Documenta onder vuur komt te liggen. Want nooit voelde het zo humaan aan.

Make friends not art lijkt een motto te zijn. De groep neemt het over van het individu. Ondanks de afwezigheid van een overkoepelend thema dringen vele urgente kwesties zich op: de teloorgang van onze planeet en de vele klimaatvluchtelingen, politieke en economische conflicten, de herverdeling van resources, het belang van het post-humane perspectief, … En toch verlaat je documentafifteen niet met een kater. Integendeel. Altijd neemt het leven het weer over. En perspectieven om over na te denken. Want dat is ook de inzet van ruangrupa: neem wat je leerde mee naar huis. Pas hun principes zelf toe. Opdat deze 15de Documenta langer dan 100 dagen moge duren. Leve lumbung one.

Onze top 10

Komîna Fîlm a Rojava

Dit collectief werkt in Rojava, in N-O Syrië om film in te zetten als een middel voor empowerment na het trauma veroorzaakt door een brand in een cinemazaal die in 1960 aan 298 kinderen het leven kostte. Hun film is de meest aangrijpende die ik zag op deze Documenta. Trauma en displacement wordt bij elkaar gezongen door Koerden die zo hun bedreigde erfgoed willen bewaren. Sinds die screening luister ik naar de muziek van Mehmud Berazi. (Locatie: Fridericianum)

OFF-Biennale Budapest

Gezien kunst van de Roma nergens institutioneel aan bod komt, zet dit Hongaars collectief zich in voor een RomaMOMA. Met werk van o.m. Malgorzata Mirga-Tas, die Polen vertegenwoordigt op de Biennale di Venezia dit jaar, van Daniel Baker, Selma Selman en Ceija Stroika. (Locatie: Fridericianum)

Pinar Ögrenci

Voor haar jongste film Asît trok ze naar Müküs, de stad van haar vader, in Anatolïe. Ooit was het een oord waar diverse volkeren in hun eigen taal samen leefden. Tot 1915, het jaar van de Armeense genocide. Het is het beklemmend vertelde en gefilmde verhaal van mensen op de vlucht in hun eigen land. Stefan Zweigs Schaaknovelle was een inspiratiebron. De muziek van de Armeniër Hayrik Muradyan grijpt je naar de keel. (Locatie: Hessisches Landesmuseum)

Hito Steyerl

Dat de invloedrijke kunstenaar Hito Steyerl op documentafifteen belandde is louter te danken aan een invitatie van het Spaanse collectief Inland. Haar naam komt terloops voor in de Documenta-gids. Haar jongste installatie is een ode aan de schimmel en de bacterie! En hoe je in de blockchain ook kaas kan inzetten. Met een cameo van o.m. Liam Gillick. Lachen! (Locatie: Documenta Halle)

The Nest Collective

In het mooie park voor de Orangerie bouwde dit Afrikaanse collectief een hub uit balen textiel: tweedehandskleren die het westen nog altijd naar het zuiden stuurt. Een giga-industrie en ecologisch drama en bovendien zeer neerbuigend vanwege the Global North tot he Global South. (Locatie: Karlsaue)

La Intermundial Holobiente

It’s quite a walk in the park om deze installatie te vinden van een beeldend kunstenaar, een filosoof en een vertaler, allen uit Argentinië. Ze muntten de term holobient. Wat staat voor collectief en post-human. Ze presenteren in het park The Book of The Ten Thousand Things. Dat kan je daar onmogelijk lezen maar wat een prachtige plek om na te denken. (Locatie: Karlsaue)

Baan Noorg Collaborative Arts and Culture

Deze Thaise non-profit organisatie zet zowel in op urban subcultuur (de skateramp!) als op oude rituelen zoals het schaduwpoppenspel. (Locatie: Documenta Halle)

Más Arte Más Acción

Dit Lumbung-collectief opereert vanuit Colombia en werkte samen met Atelier van Lieshout. Aangrijpende film waarin een 73-jarige o zo wijze man reflecteert over de teloorgang van zoveel. (Locatie: Karlsaue)

Atis Resiztans/ Ghetto Collective

Een unieke plek is de St-Kunigundiskerk. Daar landde dit collectief uit Port-au-Prince in Haïti. Je treft er in de kapel en in de tuin werk van Michel Lafleur en Tom Bogaert. Tom is één van de twee Belgen (naast Reinaart Vanhoe van OOK_) op deze Documenta. (Locatie: Bettenhausen)

Wajukuu Art Project en Wakalika Uganda

De Documenta Halle betreed je via een sas uit golfplaten, geïnspirereerd op Manyatta van de Massaï. Straatgeluiden uit Nairobi leiden je binnen in de wereld van Wajukuu dat een aantal unieke kunstenaars meebracht. Ga ook wat verderop kijken naar de hilarische film van Wakalika Uganda. (Locatie: Documenta Halle)