Villa d'Este 13 november: Door de wind, door de regen...

Italiaanse landschappen

Antonio Vivaldi liet het regenen, waaien, sudderen, stormen en vriezen in zijn Vier Seizoenen, maar hij gebruikte de natuurelementen ook heel vaak als metaforen voor verwarde menselijke gevoelens, zoals in de aria Agitata da due venti. We horen ook de mezzo-sopraan Lea Desandre in de bekende aria uit Ercole sul Termodonte RV710: Onde chiare che sussurrate . Een Keuze van Klara! Bij Ottorino Respighi is dat metaforische element minder duidelijk. Zijn Poema autunnale voor viool en orkest, daterend uit 1925, is meer een impressionistisch klankschilderij waarin je een melancholische vioolpartij, donkerbruine houtpartijen voor fluit en hobo, en zilveren druppels op de xylofoon herkent. Een weinig gespeeld werk, ideaal om te beluisteren op een gure herfstdag met de voetjes tegen de verwarming.

Romantische metaforen

De Regendruppel-Prelude van Frédéric Chopin mag niet ontbreken, net zomin als enkele natte liederen van Franz Liszt uit het nieuwe album van wonderboy Jonas Kaufman. De romantische Franz Schubert was ook heel gevoelig voor de natuurelementen. Zijn liederen zijn ermee verknoopt. Denk maar aan de sterke gevoelens in Die schöne Mülerin en Die Winterreise. In Auf dem Wasser zu singen beschrijft Schubert in fijne glinsteringen op het water hoe de tijd onherroeplijk vervliegt.

Twintigste eeuwse wind

Het fluitconcerto van Einojuhani Rautavaara (1928-2016) Dances With The Winds  is een schitterende evocatie van een koud besneeuwd Scandinavisch landschap. De wind heeft er vrij spel. In de hoekdelen wisselen de fluit en de basfluit elkaar af. In het tweede deel (vivace) snerpt de ijskoude piccolo, in het derde deel (andante moderato) sust de rustige altfluit. Het concerto kende in 1974 zijn premiere in Stockholm.  Het Trompetconcerto in As van Alexander Arutiunian (1920-2012) laat dan weer een frisse wind waaien uit Armeense hoek. Vreemd en vooral jammer dat Artiunians muziek wat in de schaduw bleef van de Sabeldans van Aram Katsjaturian, want ook zijn muziek is geweldig in zijn kleurenpracht, zijn levendige karakter en zijn mate van toegankelijkheid. Artiunians muziektaal, aangepast aan die van het volk - zo hoorde dat in de Sovjetperiode - maakt hem vergelijkbaar met Sjostakovitsj. En zijn trompetconcerto heeft ook wat weg van die van Sjostakovitsj. Uit subtieler hout gesneden is de oosterse kunst van de Chinese componist Tan Dun (1957). Eight Memories in Water Color op.1 is even delikaat als breekbaar.  Sluit uw ogen, waan u in Carnegie Hall en pas dan werkt de muziek volledig op je in, als een meditatie. De delen zijn: Missing Moon/Staccato Beans/Herdboy's Song/Blue Nun/Red Wilderness/Ancient Burial/Floating Clouds/Sunrain. 

Schuilen voor de regen

Na 16u zoeken we beschutting binnen de kloostermuren van het Collegio di San't Orsola in Novara. In dit Urselinen-klooster bracht Isabella Leonarda (1620-1704) haar leven door, van haar 16e tot aan haar dood. Ze kwam uit een welgestelde familie met invloedrijke geldschieters. Waarschijnlijk daardoor kreeg zij mettertijd meer en meer verantwoordelijkheden binnen het klooster en kon ze zich intensief gaan toeleggen op het componeren, vocaal en instrumentaal. Ongeveer 200 werken zijn aan haar toegeschreven. Daarmee is zij de meest productieve vrouwelijke componiste van haar tijd. In Villa d'Este o.m. het prachtige motet Iam diu dilecte mi Jesu uit de bundel Motetti a voce sola (1700) en de Sonate nr.12 voor viool en b.c.. Leonarda was naar verluidt de eerste vrouw die 'sonates' componeerde en liet publiceren.

Beweend door de wind

Daarna begeven we ons terug naar buiten om terecht te komen in het koude, desolate landschap van Giya Kancheli (1935-2019). Hij schreef zijn Vom Winde beweint (1990) voor altviool en orkest. Het middendeel klinkt ascetisch, maar zoals altijd, en zoals typisch voor Kancheli, is er dan plots die windstoot, compleet onaangekondigd, die het ragfijne, verstilde weefsel in al zijn kracht openrijt. Kancheli was vanaf 1995 een tijdlang composer in residence bij het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen. Toch bleef hij zich naar eigen zeggen altijd een vreemde voelen. Een vreemde in Antwerpen, en een vreemde in zijn geboorteland Georgië.

Als je dan nog niet van je sokken geblazen bent, doet Johann Sebastian Bach dat wel met zijn Cantate BWV201 Geschwinde, ihr wirbelnden Winde (Der Streit zwischen Phoebus und Pan). Deze wereldlijke cantate is van opvoedkundige aard. Bach stelt hier aan de hand van een zangwedstrijd het contrast centraal tussen de hoge en de lage cultuur, tussen de doorwrochte, verfijnde kunst en de modieuze, platvloerse kunst. Het is een geestige voorstelling van een vijftigtal minuten voor het intellectuele milieu dat Leipzig toen was, geschreven voor de wekelijkse collegium-concerten.

Impressionistische reflecties

Het druppelt nog even na in Reflets dans l'eau van Claude Debussy en in de impressionistische Nocturne op.45 van de Gentenaar Georges Lonque, tot even later Herbstwinde van Arthur Wilford (1851-1926) opsteken, een 'Liederspiel' voor solisten, gemengd koor en piano vierhandig, naar gedichten van von Seichter. Dit werk is terug te vinden op een cd van het ter ziele gegane, maar voortreffelijke label Vox Temporis met daarop uitsluitend werk van Arthur Wilford. Deze onbekende componist was de zoon van een Engelse ondernemer die zich in 1828 in Temse had gevestigd. Zoon Arthur trok later naar Leipzig, en vestigde zich lange tijd in Dresden. Vandaar de Duitse taal. De delen van Herbstwinde heten: Intermezzo (piano)/O Erinn'rung ferner Zeiten/Morgenröthen seh' ich glühn/Draussen saust der Sturm so schaurig. Als concertpianist propageerde Wilford de Vlaamse pianomuziek (van o.a. Peter Benoit), schreef in het buitenland muziekkritieken en stichtte in 1904 de eerste Vlaamse muziekschool in Brussel. Een laatste windvlaag stuurt Kurt Bertels ons nog na, in het Saxofoonconcerto nr.2 in Es van Paul Gilson.

Greet Van 't veld