Vanessa Joosen: “Is ingrijpen in de taal van Dahl wel de beste manier? Je krabbelt enkel aan het bovenste laagje.”

Hommeles in jeugdboekenland. Want er wordt gesnoeid in het werk van de Britse jeugdboekenschrijver Roald Dahl. Dahl kennen we onder andere van Sjakie en de Chocoladefabriek, de Grote Vriendelijke Reus en Mathilda.

De Britse uitgever heeft nu beslist om in zijn jeugdboeken honderden woorden te schrappen of aan te passen. Meestal zijn dat woorden die een personage fysiek beschrijven. Dik of lelijk worden bijvoorbeeld geschrapt. De taal wordt ook ­inclusiever gemaakt. Kleine mannetjes worden kleine mensen en een kamermeid een schoonmaker.

Roald Dahl zelf is al meer dan 20 jaar dood. Hij houdt de rode pen dus niet zelf vast.

Inneke Plasschaert praat erover met Vanessa Joosen, Hoogleraar Engelse literatuur en jeugdliteratuur aan de Universiteit Antwerpen.

De stijl van Roald Dahl is vrank en vrij en heel humoristisch. Hij heeft vaak voor controverse gezorgd. Dahl voert stereotypes op, net om zijn lezers aan het lachen te brengen. Personages die graag scheldwoorden in de mond nemen of scheten laten. Dat is ook de kern van zijn schrijfstijl. Slechteriken worden ook niet inwendig voorgesteld. Hun uiterlijk past er ook bij. Heksen zijn kaal, slechteriken dik of lelijk.

Er wordt vaak vanuit nostalgie over het werk van Roald Dahl gesproken. Maar Dahl is meer dan taal alleen. Zijn verhalen spelen zich duidelijk af in een koloniaal wereldbeeld. Bij literatuurwetenschappers komt deze hetze dus niet uit de lucht vallen.

Joosen: “De boeken stammen uit een andere tijd. Het wereldbeeld zit op het niveau van de taal maar ook op het niveau van het verhaal.”

De hardwerkende Oempa Loempa’s uit Sjakie en de chocoladefabriek (1964) zijn bijvoorbeeld problematisch. Ze worden uitgebuit, werken gratis en voor hun plezier, zijn niet van elkaar te onderscheiden en komen niet in aanmerking om een verantwoordelijke functie op zich te nemen. Klinkt vandaag racistisch in de oren!

Als er vandaag wordt ingegrepen in de taal is dat eigenlijk niet meer dan een kosmetische aanpassing. Enkel woorden vervangen is pleister op de wonde.

Joosen: “Als er een kritisch kader rond de verhalen geplaatst wordt, kunnen ze nog wel door kinderen gelezen worden. Ik vraag me af op ingrijpen in de taal wel de beste manier is om dat te doen. Je krabbelt aan het bovenste laagje van die verhalen. Terwijl het ook om de verhalen zélf gaat. Dat krijg je niet weg door hier en daar een woord te vervangen.”