"Mijn Oekraïense familie heeft keuzes moeten maken, van generatie op generatie"Kunst & Cultuur

"Sinds 2014 is er in Oekraïne een oorlog aan de gang. Momenteel wordt er zelfs gespeculeerd of er in 2022 niet iets veel groters te gebeuren staat."

Dat vertelde schrijfster Lisa Weeda begin december 2021 in Pompidou, toen ze te gast was over haar debuutroman Aleksandra, verschenen bij De Bezige Bij. Drie maanden later blijkt Weeda gelijk gekregen te hebben, en is het verhelderend om het gesprek opnieuw te beluisteren.

In haar roman, die onlangs genomineerd werd voor de shortlist van de Libris Literatuurprijs, doet ze het relaas van haar Oekraïense familie. 

Weeda's grootmoeder Aleksandra werd in 1924 geboren in Oost-Oekraïne, op dat moment een deel van de Sovjet-Unie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Aleksandra één van de 1,1 miljoen Sovjet-meisjes die naar Duitsland gedeporteerd werden als dwangarbeidster. Ze werd tewerkgesteld in de Duitse oorlogsindustrie en werd er verliefd op een Nederlandse lotgenoot.

Na de oorlog kon Aleksandra niet terug naar de USSR. Door haar verplichte tewerkstelling in Duitsland dreigde ze opgepakt te worden als landverraadster. Aleksandra begon een nieuw leven in Nederland en vertelde haar kinderen nauwelijks over haar tijd in Oekraïne.

Pas op hoge leeftijd haalde ze herinneringen op. Lisa Weeda raakte geprikkeld door de verhalen. "Ik begon te vragen hoe het leven in Oekraïne was. Toen vielen we plots van de ene geschiedenis in de andere. Er was de terreur van Stalin. Een zus van mijn oma overleed in de Holodomor, de gigantische hongersnood die 3 miljoen mensen het leven kostte."

Vanaf 2013 reisde Weeda meermaals naar Oost-Oekraïne om er haar familie te leren kennen. Ze maakte er de spanningen mee van op de eerste rij:

"Eind 2013 verzette het Oekraïense volk zich tegen president Janoekovitsj, die weigerde een handelsverdrag met Europa te tekenen. Hij werd afgezet na een revolutie op het Maidanplein in Kiev. In de lente van 2014 werd de Krim geannexeerd (door Rusland), een paar dagen later werden de oostelijke provincies Loehansk en Donetsk overgenomen door separatisten. Dat is het moment waarop mijn familie plots keuzes moest gaan maken," vertelt Weeda.

"Dat herhaalt zich van generatie op generatie. Toen: Ga je vechten voor Stalin of voor de Duitse Wehrmacht? Nu: Wil je separatist zijn en een nieuwe republiek beginnen, en ga je dan tegen je neef in Odessa zeggen: als ik je in de Donbas zie, knal ik je neer?"

Voor veel oudere familieleden van Weeda lijkt het alsof de klok wordt teruggedraaid:

"Mijn oudtante Nina zegt: 'We zijn weer terug bij af. We moeten weer tussen de regels door lezen. Laten we maar niet praten over politiek!' Dat kan ik ook maar beter niet doen met mijn familie. Daarom drinken we zoveel wodka."

Beluister hier het volledige gesprek met Lisa Weeda.

Meer weten over Oekraïne? Deze boeken helpen je op weg.

Marc Jansen, Grensland, verschenen bij Van Oorschot

Historicus Marc Jansen woonde een tijd in Moskou en doorkruiste jarenlang de Sovjet-Unie. In dit boek doet hij de lange geschiedenis van Oekraïne uit de doeken, en reikt daarmee alle achtergrondkennis aan om het huidige conflict tussen Rusland en Oekraïne te begrijpen. 

Serhi Zjadan, Vorosjylovhrad, verschenen bij De Geus

De Oekraïense schrijver Serhi Zjadan is een pro-Westerse activist die een actieve rol speelde in de protesten op het Maidanplein. In deze roman uit 2010 beschrijft hij het dagelijks leven in de oostelijke provincie Loehansk.

Tobias Wals, Kiev op de bodem van een glas, verschenen bij Van Oorschot

De Nederlandse slavist Tobias Wals (die ook de roman van Serhi Zjadan vertaalde) woonde een tijd in Kiev. Daaruit sproot een reeks verhalen over jongeren in de Oekraïense hoofdstad.

Andrey Kurkov, Ukraine Diaries, verschenen bij Random House

De Oekraïense, Russischtalige schrijver Andrey Kurkov woont in Kiev. In 2014, ten tijde van de protesten op het Maidanplein en de annexatie van de Krim, hield hij een dagboek bij over de escalerende situatie. Helaas niet in het Nederlands vertaald, maar wel in het Engels beschikbaar.